Nordia, surra, lesta eta oesta

Lehengo egunean beti bezain atsegin telefonoz deitu zidan Erramun Gerrikagoitiak kontu baten gainean berba egiteko eta hori zela-eta haizeen izendapena ekarri zuen hizpide. Beraren iritziz, nazioarteko gure esparrura moldatzearren hobe genuke, behintzat, beste hizkuntzetatik mailegatu ditugun berbak erabiliko bagenitu geurea errazagoa izango zelakoan. Hori nabari da itsasgizonen artean, gehienetan horrelako terminoez baliatzen dira eta. Argi dago Euskal Herriak itsas aldean ez daukala mugari eta han-hemenkako eleak geureganatu ditugu inolako konplexurik gabe. Adibidez, bermeotarrek horretaz franko dakite. Maisuak izan dira berbak bereganatu eta egokitzen. Gainera, norabide bereko haizeak zein urtarotan gauden izendapena desberdina du, nortea neguan, baina ipar haizea, udan. Ñabardurak, zenbat-gura! Nik neuk ondo neritzoke geure haizeen arrosan nazioarteko izendapena ezartzeari. Izan ere, N-S-E-W mundu osoan zehar erabiltzen dira. Nolanahi ere, gogora dezagun euskaraz makina bat izendapen daukatela haizeek, zein baino zein xarmangarri eta irudimentsuago. Aipatutakoaren erakusgarri, hona hemen bildutako zenbait datu:

N

norde(baita nortekoaize ere): L-Donibane Lohizune.
norta: B-Lekeitio. Haize klase honetxeri deitzen jako erderaz viento norte. Kanpotik dator. Arrantzaleak kanpo erreferentzia hartzen dabe itsasoari aurrez aurre begiratuta. Edurra egiteko kanpaizea behar da. Oilogorrak eta hegaberak kanpaizeagaz batera datoz. Norta dago eta hotza seguru. Lekeitioko berbak.
nortaize: BN-Baigorri.
norteaide: L-Bardoze.
norteaize: BN-Behorlegi.
norteaxe: B-Getxo. Norte aizeak leku gorderik ez, pobreak adiskiderik ez. (B-Murelaga).
norteko aire : BN-Garruze, Z-Domintxaine-Berroeta.
nortekoaxe: B-Getxo / L-Ahetze / BN-Arruta / Herri askotan.Ipar aldetik jotzen duen haize hotz eta batzuetan gogorra dena ere bai, itxosoaxe edo nortekoaxe izenez ezagutzen da. (B-Getxo). Andoni Llosa. UK, 2002-12, 35 zenb.

S

sur: B-Zaratamo.
surrekoaize : G-Zestoa
surreko axe : B-Leioa. Gaur denpora ona ingo deu, se surreko axe dau. Iñaki Gaminde. Leioa Berbarik Berba.

E

esteko aize : G-Zestoa.(baita iparraize ere) : L-Donibane Lohizune.
lesta : B-Lekeitio. Hiru eratara deitzen jako haize klase honeri, izan be azkuek dinon moduan euskarazko "iparra" Lekeition ez da erderazko "norte": En la costa, ipar no es norte, sino este. Azkue. Hiztegia. Lesta dagonean goizak eta iluntzeak freskuak izaten dira, baina eguraldi ona egiten dau. Lekeitioko Berbak.
lesteko axe: B-Bermeo, Elantxobe.

W

lueztekhaize :Z-Domintxaine-Berroeta.
oesteko axe : B-Bermeo, Elantxobe.